می‌دانیم که در واپسین سالهای سلطنت محمد رضا پهلوی، «محفل خصوصی شهبانو» دارای تأثیر جدی در شئون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور بود و با گذشت زمان نفوذ فرح و اطرافیان او عمق بیشتر یافت. معهذا، تاکنون چنان که بایسته است به نقش «باند فرح» در تاریخ سلطنت پهلوی پرداخته نشده است. فرح و اطرافیان او ـ به ویژه رضا قطبی دارای فرهنگ «لیبرالی» بودند. سخن گفتن از «لیبرالیسم» فرح نباید موجب این توهّم شود که گویا وی در قطبی متضاد با استبداد خشن و خونین همسرش قرار داشت. خیر! سخن بر سر ویژگی‌های روانی و شخصیتی اوست: فرح دیبا در یک خانوادة متوسط غربگرا به دنیا آمد. در دوران تحصیل در پاریس با مبتذل‌ترین تجلیّات فرهنگ اروپایی آمیزش یافت و شیفته آن شد. شخصیت فرح پهلوی را می‌توان ثمرة پیوند عقده‌های دوران کودکی و رویاها و سوداهای دوران نوجوانی و خودباختگی‌های یک دختر غربزده، با تمامی احساس حقارت‌ها و سرکوفتگی‌هایش، باخلقیات فرهنگ «آبستره» محافل دانشجویی و روشنفکران پاریس سالهای 1960 ـ آمیزه‌ای از «مدرنیسم» و الحاد و چپ‌گرایی متداول ـ دانست. 

ارتشبد حسین فردوست می‌نویسد: در آن زمان، فرح که دختر فقیری بود تمایلات چپ و کمونیستی داشت و باتعدادی دانشجو رفاقت داشت که یکی از آن‌ها لیلی امیرارجمند بود. خود من برخی از دانشجویان این دانشکده را در پاریس دیده‌ام که همه افکار کمونیستی داشتند... در مورد فرح با توجه به وضع زندگی و فقر مادی‌اش زمینه چنین گرایشی وجود داشت. به هر حال، فرح این فرهنگ چپ را در دوران زندگی با محمد‌رضا حفظ کرد و دفترش را به مرکز اشاعه این نوع فرهنگ تبدیل نمود و تعدادی از افراد دارای تمایلات کمونیستی را در آنجا جمع‌کرد(1) در پی ازدواج فرح دیبا با محمد رضا پهلوی، این فرهنگ ولنگار در پهنة یک کشور امکان بروز و تحقق یافت و در اقدامات فرح پهلوی و دفتر مخصوص شهبانو رخ نمود، صدها روشنفکر بی‌ریشه و مبتذل‌ و بیمار و جاه طلب و فاسد را گردآورد، به صورت جشن هنرهای کذایی و نمایش شنیع‌ترین صحنه‌های جنسی در خیابان‌ها نمود یافت، و ذائقه لوس و تنوع پرست شاه را با سرگرمی‌های جدید آشنا نمود. اسناد موجود نشان می‌دهد که فرح دیبا، به دلیل این خصوصیات که دارای همگونی‌های فراوان با شیوة زندگی امریکایی بودـ مورد پسند مقامات و تحلیل‌گران آژانس مرکزی اطلاعات امریکا (سیا) قرار داشت که او را به عنوان برجسته‌ترین نماد تجدد (مدرنیزاسیون) ایرانی ارزیابی می‌کردند. مجموعه اسناد لانه جاسوسی امریکا تمایل جدی کاخ سفید را به فرح به روشنی بیان می‌دارد و آشکار می‌سازد که در طرح‌های اضطراری «سیا» برای شرایط سقوط شاه، فرح پهلوی مهم‌ترین آلترناتیو امریکا محسوب می‌شد. تعمّق در این اسناد روشن می‌سازد که در صورت وجود شرایط مساعد، امریکا تمایل داشت که فرح در نقش یک پیش نمونة ایرانی خانم آکینو ظاهر شود(2)

پی نوشت :

1 -  ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج اول، خاطرات ارتشبد حسین فردوست، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1369، صص 210ـ 211.

2 -  دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، مجموعه اسناد لانه جاسوسی امریکا، تهران، ج اول ،1366، صص 117ـ 122، 279ـ 288، 316ـ 321.